معرفی گرایش
حقوق بین‌الملل برخلاف آنچه که بسیاری از افراد تصور می‌کنند، مجموعه‌ای از قوانین واحد و متمرکز نیست که در یک کتاب ضخیم جمع شده باشد یا یک نهاد جهانی همه چیز را کنترل کند. این رشته نه مانند حقوق داخلی یک سیستم با مرجع قضائی واحد است و نه مثل قوانین داخلی، پلیسی برای نظارت و اجرا دارد. در حقیقت، حقوق بین‌الملل مجموعه‌ای پیچیده از معاهدات و عرف‌ها است که بسیاری از کشورهای جهان به آن‌ها پایبندند.
این قواعد و اصول، حقوق و تعهدات دولت‌ها را در زمینه‌های مختلفی همچون حقوق بشر، حقوق بشردوستانه، محیط زیست، حقوق دیپلماتیک و کنسولی و … تنظیم می‌کنند. در کنار معاهدات، عرف بین‌المللی نیز نقش اساسی دارد. این عرف‌ها ممکن است الزام‌آور نباشند، اما میتوانند دولت‌ها را به رعایت برخی اصول و قواعد وادار کنند.
یکی از تفاوت‌های عمده حقوق بین‌الملل با شاخه‌های دیگر حقوق، مخاطب (موضوع/تابع/subject) آن است. در حقوق داخلی، قوانین بیشتر بر شهروندان و شرکت‌ها تمرکز دارند، اما در حقوق بین‌الملل، عمدتاً دولت‌ها مخاطب اصلی هستند. به عبارت دیگر، در حقوق بین‌الملل، دولت‌ها موظف به رعایت قوانین بین‌المللی می‌شوند و نه افراد یا مؤسسات.
یکی دیگر از ویژگی‌های برجسته حقوق بین‌الملل، پویا یا دینامیک بودن آن است. به این معنا که قواعد و اصول حقوق بین‌الملل به‌طور مداوم در حال تغییر و به‌روزرسانی هستند. به عنوان مثال، معاهدات بین‌المللی ممکن است با توجه به تحولات جهانی به سرعت تغییر کنند. همچنین، همانطور که می‌دانید، حقوق بین‌الملل از رضایت دولت‌ها نشأت می‌گیرد. هیچ دولتی نمی‌تواند بدون موافقت خود به معاهده‌ای ملحق شود یا به یک عرف بین‌المللی ملزم گردد. این برخلاف حقوق داخلی است که قوانین آن بر همه افراد و بدون نیاز به رضایت خاص آن‌ها اعمال می‌شود.
حقوق بین‌الملل غیرمتمرکز است، یعنی هیچ مرجع جهانی که بتواند دولت‌ها را به اجرای قوانین بین‌المللی مجبور کند، وجود ندارد. بر خلاف سیستم‌های قضائی داخلی که دادگاه‌ها و نهادهای اجرایی آن‌ها قادر به اعمال جریمه و مجازات هستند، در حقوق بین‌الملل این کار به عهده دولت‌ها است که خود بر اساس اراده و همکاری‌شان به اجرای این قوانین پرداخته و از آن پیروی کنند.
نکته دیگری که در مورد حقوق بین‌الملل باید به آن اشاره کرد، نقش حقوق نرم است. این حقوق، مانند قطعنامه‌های مجمع عمومی سازمان ملل، الزام قانونی ندارند، اما به دلیل تاثیرات اخلاقی و سیاسی خود، میتوانند رفتار دولت‌ها را تحت تاثیر قرار دهند. بسیاری از این قطعنامه‌ها به عنوان ابزارهایی غیرالزام‌آور، نقش مهمی در شکل‌دهی به سیاست‌های جهانی ایفا می‌کنند.
در نهایت، باید گفت که حقوق بین‌الملل یک شبکه پویا و در حال تحول از قواعد است که بر اساس همکاری و توافق دولت‌ها رشد میکند و نه از طریق اجبار و اعمال قدرت یک مرجع جهانی واحد. در این سیستم، بر اساس اصول رضایت، معاهدات و عرف‌ها میتوانند بر روابط و تعاملات بین‌المللی تأثیرگذار باشند و بر سیاست‌های جهانی اثر بگذارند.
حقوق بین‌الملل به‌طور مداوم تغییر میکند و بر این اساس، برای افرادی که به این گرایش علاقه دارند، نه‌تنها یک رشته علمی بلکه یک حوزه جذاب و چالش‌برانگیز است که هر روز بر پیچیدگی‌های آن افزوده می‌شود.
شاخه‌های مرتبط
حقوق بین‌الملل بسیط و گسترده است و شامل شاخه های زیادی می شود. در این راستا، برخی از شاخه ها را می توانید بعنوان مثال ملاحظه کنید:
| حقوق بین‌الملل هوا و فضا | حقوق بین‌الملل بشر | حقوق محیط زیست | حقوق بین‌الملل دریاها | حقوق توسل به زور |
| حقوق بین‌الملل اقتصادی | حقوق بین‌الملل بشردوستانه | حقوق بین‌الملل سرمایه‌گذاری | حقوق بین‌المللی کیفری | حقوق بین‌الملل بشردوستانه |
معیار انتخاب این گرایش
اگر دانشجویی هستید که به سیاست و روابط بین‌الملل علاقه دارید و می‌خواهید در دنیای پیچیده تعاملات جهانی نقش داشته باشید، گرایش حقوق بین‌الملل برای شماست. اگر به زبان‌های خارجی، به‌ویژه انگلیسی تسلط دارید (لازم نیست تسلط کامل داشته باشید بلکه دانش پایه‌ای و تعهد به یادگیری مستمر و کسب مهارت در زبان انگلیسی تعیین کننده و معیار است) و از مطالعه منابع حقوقی بین‌المللی لذت می‌برید، این رشته می‌تواند برای شما جذاب باشد. اگر دارای روحیه انتقادی و کاوشگری هستید و می‌خواهید مسائل جهانی را از ابعاد مختلف تحلیل کنید، حقوق بین‌الملل به شما این فرصت را می‌دهد. همچنین، اگر به فلسفه علاقه دارید و می‌خواهید درک عمیق‌تری از مفاهیم اخلاقی و حقوقی داشته باشید، این گرایش می‌تواند فضای مناسبی برای شما فراهم کند. اگر تفکر انتقادی و توانایی پیش‌بینی تأثیرات تصمیمات جهانی برایتان مهم است، حقوق بین‌الملل به شما این امکان را می‌دهد. اگر به یادگیری مستمر و به‌روزرسانی اطلاعات علاقه دارید، این رشته به‌دلیل تحولات مداوم جهانی همیشه شما را در مسیر رشد نگه می‌دارد.
ادامه تحصیل در این گرایش در ایران
امکان تحصیل در این گرایش در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری در ایران وجود دارد.
دروس و ضریب مرتبط در آزمون کارشناسی ارشد
بر اساس دفترچه سازمان سنجش، این گرایش در زیرگروه ۴ است و دروس: متون حقوقی، حقوق بین‌الملل عمومی، حقوق اساسی و حقوق سازمانهای بین‌المللی بایستی برای آمادگی در کنکور ارشد این گرایش مطالعه شود.
نکته حائز اهمیت تغییراتی است که در مواد آزمونی حقوق بین الملل رخ داد. تا سال ۱۳۹۸، دروسی همانند حقوق مدنی (تعهدات) و حقوق بین‌الملل خصوصی در کنار متون حقوقی، حقوق بین‌الملل و حقوق اساسی مواد امتحانی این گرایش را تشکیل میدادند. اما برای اولین بار در سال ۱۳۹۹، حقوق مدنی (تعهدات) و حقوق بین‌الملل خصوصی حذف شدند و درس حقوق سازمانهای بین‌المللی با ضریب ۲ جایگزین این دو درس شد.
| کد ضریب ۲ | |
| عنوان درس | ضریب درس |
| متون حقوقی | ۲ |
| حقوق بین‌الملل عمومی | ۳ |
| حقوق اساسی | ۱ |
| حقوق سازمانهای بین‌المللی | ۲ |
منـــــابع برای آزمون کارشناسی ارشد
| عنوان درس | منبع درس |
| متون حقوقی |
|
| حقوق بین‌الملل عمومی |
|
| حقوق اساسی |
|
| حقوق سازمانهای بین‌المللی |
|
| اسنادی که بایستی مطالعه شوند (اعم از حقوق اساسی و حقوق بین الملل)
⊗ محدود به این موارد نیستند |
|
نکته: چنانچه از فرصت کافی برای مطالعه درس حقوق بین‌الملل برخوردارید، کتاب دوجلدی حقوق بین‌الملل دکتر بیگ‌زاده منبعی است که شما را تا حد زیادی از مطالعه سایر منابع بی‌نیاز میکند. این کتاب، همزمان توانایی افزایش دامنه دانش و تعمق در حقوق بین‌الملل را برای دانشجو فراهم می‌آورد. چنانچه در برخورد ابتدایی با این کتاب دچار مشکل شدید و فهم آن راحت نبود، ابتدا کتاب بایسته‌های ایشان یا کتاب حقوق بین‌الملل دکتر بیگدلی را مطالعه کنید تا الفبا و کلیات حقوق بین‌الملل بیاموزید. سپس میتوانید به دو جلدی مراجعه کنید.
بازار کار و آینده شغلی
باید واقع‌بین بود. در حال و هوای تحریمی و اقتصادی کنونی، یافتن شغلی مرتبط با حقوق بین‌الملل دشوار است. در هر صورت، علاوه بر عضویت در هیئت علمی دانشگاه و تدریس که برای فارغ‌التحصیلان در هر گرایشی می توان متصور بود، بازار کار حقوق بین‌الملل بطور کلی می تواند شامل موارد زیر گردد:
- استخدام در بخش حقوقی وزارت امور خارجه و سفارت‌خانه‌ها
- کار در سازمانهای بین‌المللی مانند سازمان ملل متحد (بطور مثال آژانس پناهندگان سازمان ملل (UNHCR) یا صندوق جمعیت ملل متحد (UNFPA) در ایران فعالیت دارد و دانشجویان و فارغ‌التحصیلان ممتاز حقوق بین‌الملل را به استخدام خود در می آورد)
- قضاوت در دادگاه‌های بین‌المللی
- وکالت و دفاع از موکل در دادگاه‌های بین‌المللی که جنبه حقوق بشری دارند.
- دفاتر شرکت های حقوقی و وکالتی با تمرکز بر حقوق بین‌الملل
- مراکز تحقیقاتی
- سازمانهای غیردولتی بین‌المللی همانند شورای پناهندگی نروژ (NRC) که در ایران فعالیت داشته و فرصت شغلی مناسبی را برای دانشجویان و فارغ‌التحصیلان حقوق بین‌الملل فراهم می نماید.
نکته:
موارد فوق منحصر به مشاغل مرتبط به حقوق بین‌الملل و بشر هستند. در غیر اینصورت دانشجویان و فارغ‌التحصیلان حقوق بین‌الملل میتوانند آینده شغلی خود را در شرکت‌های تجاری چندملیتی یا داخلی هم دنبال کنند. بطور مثال شرکت‌هایی همانند نستله (Nestle)، جی‌تی‌آی (JTI)، بی ای تی (BAT)، یونیلیور (Uniliver)، نووو نوردیسک (Novo Nordisk) و … شرکت هایی چندملیتی (Multi-national Companies) هستند که در ایران فعالیت داشته و بسیاری از دانشجویان یا فارغ‌التحصیلان حقوق بین‌الملل از دانشگاه های مختلف کشور در این شرکت‌ها مشغول به‌کارند. برای نمونه‌های داخلی هم میتوان به شرکت‌هایی چون دیجی‌کالا، تپسی، اسنپ، بازار، دیوار و … اشاره کرد.
دانشگاه‌‌های سرآمد ایرانی و خارجی
در ایران، برخی از دانشگاه های سرآمد برای تحصیل در گرایش حقوق بین‌الملل عبارتند از:
| دانشگاه های ایرانی | دانشگاه های خارجی |
|
|
